Οι φιλειρηνικές μου πεποιθήσεις και η ηθική και φιλοσοφική εναντίωσή μου στο απαράδεκτο φαινόμενο του πολέμου αποτελούν για μένα ανυπέρβλητο συνειδησιακό κώλυμα στράτευσης με αποτέλεσμα να μου είναι εντελώς αδύνατο να ενταχθώ σε οποιονδήποτε στρατιωτικό μηχανισμό, διότι αυτός είναι ταγμένος εξ ορισμού να υπηρετεί και να προάγει τη βία. Η βία δεν λύνει ποτέ τα προβλήματα. Εάν υποκύπτουμε στον πειρασμό να χρησιμοποιούμε τη βία για να λύνουμε τις διαφορές μας, τότε γενεές ολόκληρες θα παραμείνουν καταδικασμένες να υφίστανται την ατελείωτη θλιβερή κυριαρχία ενός παράλογου μίσους.
Είναι γνωστό ότι η μέθοδος της μη βίας είναι ένα από τα ισχυρότερα μέσα που επιτρέπει στους καταπιεσμένους ανθρώπους να διεκδικήσουν την ελευθερία τους. Για παράδειγμα, η Ινδία απαλλάχτηκε από την τυραννία των Βρετανών ιμπεριαλιστών χωρίς να ασκηθεί βία από τους Ινδούς. Η μη βία εξουδετερώνει ηθικά τον αντίπαλο, διότι εξασθενίζει το φρόνημά του και αφυπνίζει την ηθική του συνείδηση. Ο πολιτισμός και η βία είναι έννοιες αντίθετες. Η εκδικητικότητα και η αντεπίθεση δεν αποτελούν το σωστό τρόπο επίλυσης των ανθρώπινων συγκρούσεων. Μόνο η άρνησή μας να μισήσουμε ή να σκοτώσουμε μπορεί να βάλει ένα τέλος στην αλυσίδα της βίας στον κόσμο και να μας οδηγήσει σε μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να συνυπάρχουν χωρίς φόβο. Ο πόλεμος, είτε επιθετικός είτε αμυντικός, δεν μπορεί να έχει ηθικό έρεισμα.
Σε φιλοσοφικό επίπεδο, θεωρώ ότι η ανθρωπότητα πρέπει να επανατοποθετήσει τις προτεραιότητές της και να ιεραρχήσει διαφορετικά τις αξίες στις οποίες πιστεύει. Οπωσδήποτε η αποφυγή του πολέμου και η επιδίωξη της ειρήνης τοποθετούνται ιεραρχικά σε ανώτερη θέση μέσα στην κλίμακα των προσωπικών αξιών σε σχέση με τη διατήρηση των συνόρων. Για μένα, ο πόλεμος ταυτίζεται εννοιολογικά με την απόλυτη καταστροφή. Από τη στιγμή που χάνονται ανθρώπινες ζωές, ο πόλεμους δεν έχει νικητές και ηττημένους. Κανένα από τα δεινά που ισχυρίζεται ότι θεραπεύει ο πόλεμος δεν είναι χειρότερο από τον ίδιο τον πόλεμο, του οποίου οι δραματικές επιπτώσεις αφήνουν ανεξίτηλο το σημάδι τους στην κοινωνικοοικονομική ζωή ενός τόπου για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Το αγαθό της ειρήνης και η προστασία κάθε ανθρώπινης ζωής, ακόμη και εκείνης του “εχθρού”, βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας των προσωπικών φιλοσοφικών μου αξιών. Πιστεύω ακράδαντα ότι η ζωή κάθε ανθρώπου είναι ιερή και πολύ πιο σπουδαία από την ιδιοκτησία της γης ή τα όποια οικονομικά συμφέροντα ενός τόπου. Για μένα θα ήταν ιδεολογικά αδιανόητο και ηθικά ανεπίτρεπτο να συμβάλλω με την προσωπική μου συμμετοχή στη λειτουργία ενός μηχανισμού όπως ο στρατός, ο οποίος έχει ως στόχο την προμελετημένη αφαίρεση ζωής των συνανθρώπων μου. Κάτι τέτοιο θα ήταν αντίθετο προς τη δική μου φιλοσοφική κοσμοθεωρία, η οποία στηρίζεται στις αρχές της απεριόριστης κοινωνικής αλληλεγγύης και του απόλυτου σεβασμού στην αδιαπραγμάτευτη αξία της ανθρώπινης ζωής.
Κατά τη γνώμη μου, ο λεγόμενος πατριωτισμός δεν ανήκει στους φυσικούς νόμους, αλλά είναι τεχνητό κατασκεύασμα, δηλαδή ανθρώπινο δημιούργημα. Η φύση δεν έθεσε σύνορα ούτε στα πτηνά του ουρανού, ούτε στα ζώα της γης, ούτε στα ψάρια των ωκεανών. Επομένως, είναι αδικαιολόγητη η επιμονή των ανθρώπων να κλείνονται στα όρια μιας “πατρίδας”. Όμως αληθινή πατρίδα είναι αυτή στην οποία ζει κάποιος καλά. Συνεπώς, ο κάθε σοφός άνθρωπος μπορεί να ονομάζει ως πατρίδα του οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, αφού η ένταξη των ανθρώπων σε μια ορισμένη κοινότητα δεν προκύπτει από δική τους επιλογή, αλλά είναι προϊόν της τυχαίας γέννησής τους σε έναν ορισμένο τόπο. Είναι παράλογο να αποδίδεται ηθική σημασία στα “εθνικά σύνορα”, διότι αυτά είτε έχουν χαραχτεί αυθαίρετα είτε έχουν επιβληθεί δια της βίας σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή.
Θεωρώ ότι η τυφλή προσήλωση στην ιδέα του έθνους υπονομεύει τόσο την αρχή της δικαιοσύνης όσο και την αρχή της ουσιαστικής δημοκρατίας. Το πρώτο συμβαίνει διότι εάν οι άνθρωποι εκπαιδεύονταν με προορισμό να ζήσουν ως πολίτες του κόσμου (διεθνιστές), τότε θα ενδιαφέρονταν πολύ περισσότερο για την αδικία, τη φτώχεια και την εξαθλίωση που κυριαρχεί στον Τρίτο Κόσμο και για τα περιβαλλοντικά προβλήματα που αφορούν σ’ολόκληρο τον πλανήτη, αφού θα ένιωθαν ότι οι ανάγκες των διπλανών τους είναι και δικές τους ανάγκες, και αφού δεν θα ζούσαν έγκλειστοι μέσα στον εθνικό τους εγωισμό. Παράλληλα, η αφοσίωση στη φαντασιακή κατασκευή της έννοιας “έθνος” θέτει σε κίνδυνο το δημοκρατικό δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού των μειονοτήτων, καταστέλλοντας κάθε εκδήλωση διαφορετικότητας και κάθε αυτόβουλη έκφραση της ιδιαιτερότητας και της ταυτότητας των ποικίλων πολιτισμικών ομάδων. Μάλιστα, πιστεύω ότι τα “έθνη” κατασκευάζονται από τα κράτη, και όχι το αντίστροφο. Η ομάδα “έθνος” φτιάχτηκε είτε για να μπορέσουν οι πολιτικές εξουσίες να αποκτήσουν νομιμότητα στα μάτια των δυσαρεστημένων πολιτών τους είτε για να εξυπηρετούνται απλώς και μόνο πρακτικές διοικητικές ανάγκες που αρχικά συνίσταντο στην επίτευξη ευκολότερης επικοινωνίας του κεντρικού κράτους με το σύνολο των πολιτών του. Έτσι η άρνηση στράτευσης είναι ο καλύτερος τρόπος για να αντιταχθώ έμπρακτα στην επικίνδυνη ιδεολογία του εθνικισμού, αφού αυτή καθαυτή η ύπαρξη του στρατού εξυπηρετεί και διαιωνίζει τις εθνικιστικές αντιλήψεις, από τις οποίες απορρέει η μισαλλοδοξία και η έλλειψη κατανόησης προς τον τρόπο σκέψης των γειτονικών λαών. Όπως άλλωστε συνέβη και στον πρόσφατο πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας (1991-1995), κάθε σκοτωμός προκαλεί άλλους σκοτωμούς ενισχύοντας τη φωτιά του μίσους και της εκδίκησης. Η στρατιωτική “ισορροπία του τρόμου” δεν μπορεί να αποτρέψει τον πόλεμο. Αντιθέτως, προετοιμάζει τους όρους για ένα καταστροφικό λουτρό αίματος στην περιοχή. Την ειρήνη τη διασφαλίζει μόνο η φιλία και η συνεργασία των λαών. Τα υπέρογκα εξοπλιστικά προγράμματα είναι επικίνδυνα και τυχοδιωκτικά, γιατί καλλιεργούν τις προϋποθέσεις για τη στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας και των συνειδήσεων και προσπαθούν να περιθωριοποιήσουν πολύ σημαντικές αξίες όπως η συνύπαρξη, η πολυπολιτισμικότητα, η αλληλεγγύη και ο διεθνισμός.
Η εναντίωσή μου στο θεσμό της στρατιωτικής θητείας οφείλεται, επιπροσθέτως, και στο γεγονός ότι αντιτίθεμαι στο φαινόμενο του λυσσαλέου ανταγωνισμού για την πώληση όπλων στους λαούς από διάφορες εταιρείες, την ίδια ώρα που 35.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε μέρα από την πείνα. Με την άρνησή μου να στρατευτώ διαμαρτύρομαι έμπρακτα για το εξωφρενικό γεγονός ότι κάθε χρόνο σπαταλώνται 700 δισ. δολάρια παγκοσμίως σε όπλα, αντί να επενδυθούν στην καταπολέμηση της πείνας, στην παρεμπόδιση της καταστροφής του όζοντος στην ατμόσφαιρα, στην ανακούφιση των ανθρώπων από τις επιπτώσεις των φυσικών φαινομένων που πλήττουν τη ζωή τους, και στην ανεύρεση θεραπείας για ανίατες ασθένειες. Θεωρώ ως ύψιστη προτεραιότητα τη χρηματοδότηση των υπανάπτυκτων περιοχών του πλανήτη, διότι μόνο η επίλυση των τεράστιων οικονομικών προβλημάτων μπορεί να επιφέρει μια μόνιμη και βιώσιμη ειρήνη στον κόσμο. Η Ελλάδα σπαταλάει το 4,6% του ΑΕΠ σε πολεμικές δαπάνες, τη στιγμή που είναι πολιτικά απίθανο να υποστεί στρατιωτική επίθεση, αφού αποτελεί αναπόσπαστο εδαφικό τμήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό το ποσοστό θα αρκούσε για να ικανοποιήσει αιτήματα και ανάγκες κοινωνικών ομάδων και στρωμάτων που δοκιμάζονται από τη συρρίκνωση του εισοδήματος, την ανεργία, τη νέα φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Ταυτόχρονα, οι εξοπλισμοί αυτοί αποτελούν τροχοπέδη στην ομαλή οικονομική ενσωμάτωση της χώρας στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, της οποίας είμαι σταθερός υποστηρικτής.
Η λογική της αύξησης των εξοπλισμών και η αποδοχή της στρατιωτικής αντιπαράθεσης συσσωρεύουν σύννεφα πολέμου στις σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία και απομακρύνουν την προοπτική της ειρήνης, χάριν μιας αρρωστημένης αντίληψης περί “εθνικού γοήτρου”. Είναι προφανές ότι η φρενήρης και αδιάκοπη κούρσα των εξοπλισμών αυξάνει επικίνδυνα την ένταση στην περιοχή, αφού ακόμα και μια ασήμαντη αφορμή είναι ικανή να προκαλέσει πολεμική αναμέτρηση.
Οι προφανείς ευθύνες του τουρκικού εθνικισμού δεν μπορούν να αποτελέσουν άλλοθι για τους εκφραστές του αντίστοιχου εθνικισμού στην Ελλάδα. Αντίθετα είναι φανερό ότι οι εθνικισμοί και οι “Μεγάλες Ιδέες” και στις δυο πλευρές του Αιγαίου οδηγούν στην ενοχοποίηση κάθε προσπάθειας για προσέγγιση και απευθείας διάλογο, και αυξάνουν τις πιθανότητες μιας πολεμικής σύρραξης. Γι’ αυτό, προσωπικά αρνούμαι τέτοιου είδους αντιλήψεις, οι οποίες εκφράζονται από τη φύση του θεσμού της στρατιωτικής θητείας. Ο ρόλος που εγώ οραματίζομαι για τη χώρα Ελλάδα είναι να μπορέσει αυτή να συμβάλει στην καλή γειτνίαση, τις ισότιμες σχέσεις, την αποκλιμάκωση των εντάσεων, τη φιλία και τη συνεργασία όλων ανεξαιρέτως των λαών της περιοχής σε μια κοινή πορεία οικονομικής προόδου και εκσυγχρονισμού. Και ένας τέτοιος ρόλος δεν χρειάζεται ούτε στρατιωτική θητεία ούτε εξοπλιστικούς ανταγωνισμούς. Ο μονομερής αφοπλισμός είναι ο μόνος δυνατός τρόπος για να τελειώσει ο “φαύλος κύκλος” των εξοπλισμών, ενώ, παράλληλα, η άρνηση στράτευσης είναι η μόνη μέθοδος που εξασφαλίζει απόλυτα ότι δεν θα γίνει ποτέ πόλεμος. Πιστεύω ότι οι Έλληνες και Τούρκοι είμαστε σε θέση, ο καθένας χωριστά και όλοι μαζί, να δημιουργήσουμε τις βάσεις ώστε οι αξίες της πολυπολιτισμικότητας, της συνύπαρξης, της ειρήνης και του κοσμοπολιτισμού να νικήσουν ιδεολογικά τους θιασώτες του πολέμου.
Επίσης, ως ένθερμος υποστηρικτής της ελευθερίας, της αυτονομίας και της αυτοδιάθεσης του κάθε ανθρώπου, θεωρώ ότι η αναγκαστική υπαγωγή ενός ατόμου σε ένα σύστημα αυστηρά πειθαρχημένης διαβίωσης, όπως είναι η στρατιωτική θητεία, παραβιάζει την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (άρθρο 5 του Συντάγματος), και θίγει τον ελέυθερο καθορισμό της ιδιωτικής ζωής (άρθρο 9). Η απόρριψη της στρατιωτικής θητείας είναι η φυσική και κοινωνική αντίσταση στην υποταγή, τον αυταρχισμό, τη σκληρότητα και τον εξευτελισμό της προσωπικότητας, και αποτελεί συνειδητή άρνηση αυτής της βίαιης “κοινωνικοποίησης” που στηρίζεται εκ των πραγμάτων σε εθνικιστικά, σεξιστικά, εξουσιαστικά και ρατσιστικά πρότυπα.
Νάσος Θεοδωρίδης
Μέλος του “Συνδέσμου Αντιρρησιών Συνείδησης”
Μέλος του “Ευρωπαϊκού Γραφείου για την Αντίρρηση Συνείδησης”