Κατηγορίες
ελλάδα παρελάσεις τύπος

Ιερά ηρωικά σύμβολα και μεγάλες πολιτικές αντιφάσεις

Το παρακάτω άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» στις 17-11-2001 αλλά παραμένει, δυστυχώς, ακόμα επίκαιρο.

ΑΝΝΑ ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ

Δεν είναι ωραίο το έργο που αρχίσαμε να βλέπουμε κάθε 28η Οκτωβρίου με την παρέλαση των μαθητών και τη σημαία. Δεν είναι ωραία η σύγκρουση ανάμεσα σε πατριώτες και αξιοκράτες ούτε ο δημόσιος διάλογος εάν μπορεί να κρατάει τη σημαία Αλβανός μαθητής που κατάφερε να είναι άριστος.
Παρά τα φαινόμενα, ωστόσο, το λάθος δεν είναι με το μέρος εκείνων που φωνάζουν πως τη σημαία πρέπει να την κρατούν χέρια Ελλήνων. Αυτό που είναι παλιωμένο, αντίθετο με την ευρωπαϊκή εποχή μας και αντιδημοκρατικό είναι η στρατιωτική παρέλαση με τη σημαία μπροστά, γιατί η στρατιωτική παρέλαση των μαθητών και όλα όσα συμβολίζει πράγματι απαιτούν τη σημαία να την κρατάει εκείνος που αύριο θα πολεμήσει για την πατρίδα.
Το ζήτημα επομένως είναι αν το σχολείο ετοιμάζει στρατιώτες έτοιμους να πεθάνουν αύριο για την πατρίδα, οπότε η νεολαία παρελαύνει στρατιωτικά, τραγουδώντας εμβατήρια και τη σημαία την κρατούν Έλληνες. Αν, αντίθετα, το σχολείο ετοιμάζει τους αυριανούς Έλληνες ως πολίτες ενός κράτους με σύνορα αδιαπραγμάτευτα αλλά και οριστικά δεδομένα, για να γίνουν συνειδητοί πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να χτίσουν έναν κόσμο όπου οι διαφορές συμφερόντων ανάμεσα στα έθνη κράτη θα λύνονται με διάλογο, όλες οι πολιτισμικές διαφορές θα γίνονται σεβαστές, θα εφαρμόζονται πλήρως τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τέλος η ειρήνη θα έχει την πρώτη προτεραιότητα, άρα θα επιδιώκονται συμμαχίες και θα γίνονται αποδεκτοί οι συμβιβασμοί, τότε δεν κάνει το σχολείο στρατιωτικές παρελάσεις. Τότε βρίσκει το σχολείο εναλλακτικούς και μοντέρνους τρόπους για να ερμηνεύσει στα μάτια των νέων τους πολέμους του παρελθόντος και να τιμήσει την ιστορία.
Με άλλα λόγια, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι όσοι φωνάζουν πως τη σημαία πρέπει να την κρατούν χέρια Ελλήνων είναι απολύτως συνεπείς με το πρότυπο πατριωτισμού που συμβολίζει ο εορτασμός με τη στρατιωτική παρέλαση των μαθητών, πρότυπο άλλων εποχών, όταν η εθνική πολιτική διεκδικούσε εδάφη και ήταν επεκτατική, τότε που το σχολείο έπρεπε να προετοιμάζει στρατιώτες. Η στρατιωτική παρέλαση των μαθητών σημαίνει παρελαύνουν «τα νιάτα μας» που αύριο θα πολεμήσουν για την πατρίδα. Αυτό είναι και το κεντρικό επιχείρημα του κ. Παπαθεμελή. Όποιος κρατάει τη σημαία πρέπει να είναι έτοιμος να σκοτώσει και να σκοτωθεί για την πατρίδα.
Δεν είναι δυνατό να γεφυρωθεί ο εθνικισμός άλλων εποχών με τις δημοκρατικές απαιτήσεις της ενσωμάτωσης των παιδιών μεταναστών στα σχολεία. Καμιά υπουργική εγκύκλιος δεν μπορεί να λύσει την αντίφαση ανάμεσα στη σημαία που συμβολίζει τον ηρωισμό των πατριωτών που θυσιάζουν ανθρώπινες ζωές και πρώτη τη δική τους για να την καρφώσουν σ’ ένα ύψωμα όπου θα ανεμίζει οριοθετώντας νέα εδάφη… και τους Αλβανούς μαθητές που αριστεύουν στα ελληνικά σχολεία.
Το ελληνικό σχολείο είναι ακόμα σήμερα παγιδευμένο στην εθνικιστική μυθολογία του 19ου αιώνα, δηλαδή στους εθνικούς μύθους που νομιμοποιούν τη διεκδίκηση εδαφών και προετοιμάζουν τους επεκτατικούς πολέμους. Τα βιβλία ιστορίας σε όλο το σχολείο, δημοτικό γυμνάσιο και λύκειο, έχουν αναλυθεί επιστημονικά και έχει επισημανθεί ότι καλλιεργούν μια εθνική ταυτότητα εύθραυστη και ανασφαλή, απολύτως ακατάλληλη για να βαδίσουν οι νέες γενιές στο ευρωπαϊκό μέλλον της χώρας.
Η ιστορία του σχολείου είναι σε μεγάλο ποσοστό μυθολογία, που αποσιωπά τη νεωτερική διάσταση της έννοιας έθνος και τη δημιουργία των εθνών, εμφανίζει το ελληνικό έθνος σαν οντότητα περίπου αιώνια και περίπου φυσική που ενώνουν δεσμοί αίματος, σαν μια οικογένεια με απόλυτη πάντοτε ομοιογένεια, ανεπηρέαστη πολιτισμικά από τα κοινωνικά γενόμενα και την πορεία της ιστορίας στη μακριά διάρκεια. Η ιστορία του σχολείου διαιρεί τον κόσμο σε «εμάς» τους Έλληνες και τους «άλλους» λαούς, αποδίδει σε «εμάς» τους Έλληνες μόνο δίκαια, ενώ στους «άλλους» αποδίδει άλλοτε άδικα και άλλοτε «συμφέροντα», αποδίδει όλα τα επιτεύγματα και τις πολεμικές νίκες στα χαρίσματα και στον ηρωισμό των Ελλήνων, ενώ αποδίδει όλα τα λάθη και τις πολεμικές ήττες στην αγριότητα των εχθρών και την αδιαφορία των συμμάχων, εμφανίζοντας έτσι την εκάστοτε ηγεσία του ελληνικού κράτους απολύτως ανεύθυνη για τις ήττες και τις καταστροφές. Η ιστορία του σχολείου ονομάζει απελευθερωτικούς όλους τους πολέμους του ελληνικού κράτους και άρα εμφανίζει σαν αμυντική την επεκτατική των κρατικών συνόρων εθνική πολιτική άλλων εποχών. Με τη διαίρεση των λαών σε «εμάς» και τους «άλλους» και το διπλό σύστημα αξιολόγησης, η ιστορία του σχολείου εμποδίζει την κατανόηση της ευθύνης των ηγεσιών και των καθεστώτων, κατασκευάζει έμμεσα μια εικόνα «κακών» και «καλών» λαών και αυτή η ρατσιστική γενίκευση εμποδίζει επιπλέον τη δυνατότητα να σκεφθούν οι μαθητές οποιαδήποτε πιθανή συμμαχία με τους «κακούς» λαούς.
Η εθνική ταυτότητα που καλλιεργούν τα περιεχόμενα των σχολικών βιβλίων ανήκει σε εποχές περασμένες, ανήκει στις εποχές των επεκτατισμών και των ηρώων. Δεν προετοιμάζει για την αποδοχή της πραγματικότητας που υπερκαθορίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση, το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα, η αυξανόμενη παρουσία αλλοδαπών, τόσο Ευρωπαίων πολιτών όσο και μεταναστών εργαζομένων.
Αν το σχολείο αρχίσει να διδάσκει ιστορία στη θέση της εθνικής μυθολογίας, θα βρεθούν και άλλοι τρόποι εορτασμού από τη στρατιωτική παρέλαση. Αν πάψει η σχολική ιστορία να εξυμνεί τον ελληνικό ηρωισμό και την περιφρόνηση του θανάτου στο αλβανικό μέτωπο, θα μάθει στα παιδιά να ξεχωρίζουν ανάμεσα στους επιθετικούς και τους αμυντικούς πολέμους του παρελθόντος και έτσι να καταλαβαίνουν τις νίκες άρα και τις ήττες. Αν πάψει η σχολική ιστορία να εμφανίζει ανεύθυνους όλους τους κρατικούς ηγέτες, θα σταματήσει να εξυμνεί τον Ιωάννη Μεταξά για το ηρωικό του «όχι» και θα αποπειραθεί να ερμηνεύσει γιατί ο φιλοναζιστής δικτάτορας τοποθέτησε το 1940 την Ελλάδα στο πλευρό των Άγγλων.
Πράγματι δεν είναι δυνατό να γεφυρωθεί ο εθνικισμός άλλων εποχών με τις δημοκρατικές απαιτήσεις της ενσωμάτωσης των παιδιών μεταναστών στα σχολεία.

Η Άννα Φραγκουδάκη είναι καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών